ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Δέσπω Χαραλάμπους
Εγγεγραμμένη Σχολική Ψυχολόγος

ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ…

Η εφηβική ηλικία είναι η τελευταία φάση της ανάπτυξης και καλύπτει τη χρονική περίοδο ανάμεσα στην
παιδική και την ώριμη ηλικία. Αποτελεί εκείνη τη φάση της ζωής κατά την οποία πραγματοποιείται το
πέρασμα του ατόμου από τον κόσμο του παιδιού με την ανεμελιά και την εξάρτηση στον κόσμο του ενηλίκου
με την υπευθυνότητα και την αυτοδιαχείριση. Το πέρασμα αυτό παίρνει συνήθως 7-8 χρόνια για να
ολοκληρωθεί και ο έφηβος παρουσιάζει χαρακτηριστικά που άλλοτε θυμίζουν την παιδική ηλικία και άλλοτε
την ώριμη ηλικία. Γι’ αυτό και η εφηβική ηλικία χαρακτηρίζεται και ως μια μεταβατική περίοδος η οποία
σύμφωνα με τον ορισμό της Παγκόσμια Οργάνωσης Υγείας διαρκεί από το 11ο μέχρι το 19ο έτος περίπου.
Ο ακριβής καθορισμός των χρονικών ορίων –έναρξη και λήξη- της εφηβικής ηλικίας παρουσιάζει πολλές
δυσκολίες. Ως αφετηρία της περιόδου θεωρείται το σημείο στο οποίο το άτομο γίνεται ικανό για
αναπαραγωγή και ως τέλος το σημείο στο οποίο το άτομο θεωρείται έτοιμο να αναλάβει το ρόλο του
ενηλίκου. Και τα δυο αυτά σημεία όμως είναι δύσκολο να προσδιοριστούν με ακρίβεια λόγω του είναι
συνάρτηση βιολογικών αλλά και τοποχρονικά καθορισμένων κοινωνικών δεδομένων.
Η εφηβεία περιλαμβάνει αλλαγές σε 4 βασικούς τομείς της ανάπτυξης: το βιοσωματικό, το γνωστικό, το
συναισθηματικό και τον κοινωνικό τομέα.
Βιοσωματικός:
Η εφηβεία θεωρείται ότι είναι το μεγαλύτερο βιολογικό γεγονός μετά τη γέννηση γι’ αυτό και ο J.J Rousseau
τη χαρακτήρισε «δεύτερη γέννηση». Στη φάση αυτή συμβαίνουν ραγδαίες αλλαγές σε όλες τις παραμέτρους
του σώματος: ύψος, βάρος, αναλογίες, περίγραμμα, θέση και λειτουργία των οργάνων και των οργανικών
συστημάτων με κορυφαία βιοσωματική μεταβολή την ωρίμανση της γενετήσιας λειτουργίας.
Νοητικός:
Κάνουν την εμφάνισή τους οι αφαιρετικές νοητικές πράξεις οι οποίες δίνουν μια άλλη προοπτική στην
αντίληψη και κατανόηση του κόσμου. Η σκέψη αρχίζει να κινείται από το συγκεκριμένο και το υπαρκτό στο
χώρο του πιθανού, των υποθέσεων και των θεωριών. Ο έφηβος μπορεί να συλλάβει και να επεξεργαστεί ότι
θα μπορούσε να υπάρξει στο μέλλον ή που είναι αντίθετο με την πραγματικότητα.
Συναισθηματικός:
Αναπτυξιακό χαρακτηριστικό στον τομέα αυτό είναι η μεγάλη ένταση και η αστάθεια της ψυχικής διάθεσης.
Είναι μια περίοδος εσωτερικού αναβρασμού και θυμικής αναστάτωσης, είναι η περίοδος «των καταιγίδων και
των έντονων εσωτερικών συγκρούσεων». Η συναισθηματική ζωή του έφηβου περιγράφεται γεμάτη
μεταπτώσεις και ταλαντεύσεις ανάμεσα σε αντιφατικές και συγκρουόμενες διαθέσεις όπως μεταξύ
υπερδιέγερσης και λήθαργου, πάθους και αδιαφορίας, χαράς και λύπης, φιλίας και εχθρότητας, ευφορίας και
μελαγχολίας. Ο έντονος αυτός ψυχικός αναβρασμός θεωρείται ότι είναι αποτέλεσμα των βιολογικών αλλαγών
της ήβης αλλά κυρίως και του ορμονικού συστήματος του εφήβου.
Κοινωνικός:
Η τάση για ανεξαρτητοποίηση από τους ενηλίκους και για συμμόρφωση προς την ομάδα των συνομηλίκων
φθάνει στο αποκορύφωμά της. Ο έφηβος νιώθει έντονη την επιθυμία να κόψει τον ομφάλιο λώρο και να
ανεξαρτητοποιηθεί από την οικογένειά του. Αυτή του η έντονη επιθυμία συχνά γίνεται αιτία έντονων
προστριβών και διακοπής της επικοινωνίας μεταξύ γονέων και παιδιού, ιδίως στις αυταρχικές οικογένειες.
Παράλληλα η επιθυμία του έφηβου για κοινωνική αποδοχή οδηγεί στην δουλική συμμόρφωση και υποταγή
στην ομάδα των συνομηλίκων.
Όταν αρχίζουν όλες οι πιο πάνω σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές, ο έφηβος νιώθει σαν να ξεκινά ένα
ταξίδι δίχως να γνωρίζει τη διαδρομή, τη διάρκεια και τον προορισμό του. Εμείς οι γονείς είναι σημαντικό να
λειτουργήσουμε σαν συνταξιδιώτες σ’ αυτό το ταξίδι και να παρέχουμε την στήριξη και τη βοήθεια μας καθ’
όλη τη διάρκειά του. Πρέπει να ανακαλύψουμε και να αναπτύξουμε καινούριες συνήθειες, σε μια αναζήτηση
κοινών πεδίων ενδιαφέροντος έτσι ώστε να εξισορροπήσουμε τις σχέσεις με τα παιδιά μας, και ταυτόχρονα
να διατηρήσουμε την επαφή μαζί τους.
Για παράδειγμα όταν ο έφηβος μας δείχνει συνεχώς ότι δεν χρειάζεται πια τη συνοδεία μας, ότι δεν έχει χρόνο
να μιλήσουμε και ασχολείται με πράγματα τα οποία τον απομακρύνουν από την οικογένεια του, τότε εμείς ως
γονείς χρειάζεται να σεβαστούμε ως ένα βαθμό την επιθυμία του και παράλληλα να αποφύγουμε τον κίνδυνο
να συμβιώνει η οικογένεια χωρίς όμως τα μέλη της να επικοινωνούν ουσιαστικά. Δραστηριότητες όπως τα
ψώνια ή ο κινηματογράφος μπορούν να αποτελέσουν ένα «ζωτικό» ελάχιστο μέσο επικοινωνίας, εφόσον
προσφέρουν ευχαρίστηση σε όλους.
Οι έφηβοι, καθώς εξελίσσονται ως μελλοντικοί ενήλικες «διψούν» για τους γονείς τους, ενώ ταυτόχρονα
αισθάνονται την ανάγκη να τοποθετούνται είτε φιλικά είτε εχθρικά απέναντι τους. Όταν εμείς δεν τους
δίνουμε αρκετή σημασία και όταν αποτύχουν στο να τραβήξουν τη προσοχή μας τότε είναι που υποφέρουν
αληθινά. Η παρουσία μας λοιπόν εξακολουθεί να είναι άκρως σημαντική, έστω κι αν ο ρόλος μας αλλάζει.
Χρήσιμες Συμβουλές για ανατροφή των εφήβων:
 Όπως και στην παιδική ηλικία, έτσι και στην εφηβεία πρέπει να κρατήσουμε ένα μέτρο ανάμεσα στην
υπερ-προστατευτικότατα και την αδιαφορία. Ούτε η συνεχής ενασχόληση και εποπτεία κάνουν καλό ούτε
και η χωρίς προϋποθέσεις παροχές και οι χωρίς όρια ελευθερίες κάνουν καλό στους εφήβους. Οι έφηβοι
θέλουν καθοδήγηση με αγάπη αλλά και με σεβασμό της προσωπικότητάς τους.
 Τέλειοι έφηβοι δεν υπάρχουν ούτε αλάθητοι γονείς. Τα παιδιά είναι ανθεκτικά στα δικά μας λάθη, αρκεί
να μην είναι σοβαρά και να τα διορθώνουμε με πολλές θετικές συμβουλές.
 Εκείνο που κυρίως απεχθάνονται οι έφηβοι είναι το κήρυγμα. Τα συνεχή πρέπει και μη χωρίς
επιχειρήματα. Είναι σημαντικό να υπάρχει συζήτηση και συμφωνία ανάμεσα στο γονιό και στον έφηβο,
έτσι ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες και των δυο.
 Να υπάρχει συνεχής ενθάρρυνση για ανάληψη ευθυνών από τους εφήβους και εμπλοκή των εφήβων σε
δραστηριότητες όπως: ψώνια τόσο της οικογενείας όσο και δικά τους, πλύσιμο αυτοκινήτου, επισκευή
κάποιων επίπλων, καθάρισμα του δωματίου τους αλλά και του σπιτιού, σιδέρωμα και άπλωμα των
ρούχων, μαγείρεμα.
 Οι υπεύθυνοι γονείς θα πρέπει να κάνουν υπομονή σε περιπτώσεις διαζυγίου ή άλλων προβλημάτων που
τυχόν παρουσιαστούν εντός της οικογένειας. Δεν δηλητηριάζουν με τοξικά συναισθήματα τον ευάλωτο
κόσμο των εφήβων, αλλά ούτε και αποκρύπτουν σημαντικά γεγονότα τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τη
ζωή τους με κάποιο τρόπο.
 Όταν διαπιστώσουμε ότι κάτι δεν πάει καλά με τους εφήβους τότε θα πρέπει να απευθυνθούμε για
συμβουλευτική βοήθεια σε κάποιους ειδικούς ψυχικής υγείας (Σχολικό/Εκπαιδευτικό, Κλινικό Ψυχολόγο)
οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν τόσο τους έφηβους όσο και τους γονείς. Είναι σημαντικό να έχουμε
υπόψη ότι η ψυχική-συναισθηματική επιβάρυνση των γονιών έχει άμεση επίπτωση στην ψυχική υγεία του
εφήβου.
Η εφηβεία αποτελεί ένα είδος ανακεφαλαίωσης όλων των αναπτυξιακών ορόσημων των προηγούμενων
ηλικιών. Τα πρώτα εφηβικά χρόνια (11ο-14ο έτος) είναι όπως τη βρεφική ηλικία, μια περίοδος ταχύτατης
σωματικής ανάπτυξης και βασικών αλλαγών στη σωματική εμφάνιση. Τα επόμενα 2-3 χρόνια (14ο-16ο έτος)
είναι όπως και η προσχολική ηλικία, περίοδος διεύρυνσης των κοινωνικών σχέσεων και της τάσης για
αυτονομία, περίοδος αυξανόμενης απελευθέρωσης από την οικογένεια και συμμόρφωσης προς τους κανόνες
της ομάδας των συνομηλίκων. Τα τελευταία εφηβικά χρόνια (17ο-20ο έτος) είναι όπως και η σχολική ηλικία,
περίοδος παραγωγικότητας και εκμάθησης κοινωνικών και επαγγελματικών γνώσεων και δεξιοτήτων,
περίοδος άμεσης προετοιμασίας για το ρόλο του ενηλίκου.
Όλα τα πιο πάνω αποτελούν ένα δύσκολο εγχείρημα ειδικά στη σημερινή εποχή όπου εμείς σαν ενήλικες
γενικότερα και γονείς ειδικότερα δεν είμαστε απόλυτα ικανοί να βιώσουμε μαζί με τους εφήβους αυτή τη
ξεχωριστή περιπέτεια. Δεν φαίνεται να διαθέτουμε την προθυμία, τον χρόνο και την προσοχή μας, αλλά ούτε
και κατέχουμε την ικανότητα να λειτουργήσουμε σαν καθοδηγητές μέσα σε μια κοινωνία που διαρκώς χάνει
τα σημεία αναφοράς της, την ιεράρχηση αξιών και την ηθική. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη, περισσότερο από ποτέ
να γνωρίσουν τις πεποιθήσεις των γονιών τους. Χρειάζονται επίσης την τρυφερότητα και την αγάπη μας,
ακόμα και όταν την αμφισβητούν ή την αρνούνται. Χωρίς τα απαραίτητα αυτά συστατικά δεν θα μπορέσουν
να συγκροτηθούν ως νέα μέλη στο κόσμο των ενηλίκων. Οι έφηβοι με τη στήριξη και τη βοήθεια μας μπορούν
να αναδείξουν ο καθένας τη δική του προσωπικότητα και το πάθος τους για νέα πράγματα, διαδραματίζοντας
έτσι το δικό τους ρόλο στα οικογενειακά και γενικότερα κοινωνικά δρώμενα.

Δέσπω Χαραλάμπους
Εγγεγραμμένη Σχολική/Εκπαιδευτική Ψυχολόγος

more...http://lifeandartmagazine.blogspot.com/search/label/%CE%A8%CF%85%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1