Η ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ

Σε μια ιδιαίτερα ανταγωνιστική κοινωνία, όπου η μετριότητα περνά απαρατήρητη και αυτό που ξεχωρίζει είναι η τελειότητα και το άριστον, οι γονείς καλούνται να προστατεύσουν τα παιδιά τους από τις παγίδες που υποσκάπτουν την αληθινή τους ευτυχία. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτό διαδραματίζει η δημιουργία συνθηκών που επιτρέπουν στο παιδί να αναπτύξει μια υγιή και θετική αυτοεκτίμηση.
Ο όρος αυτοεκτίμηση, αναφέρεται στην αξιολόγηση που κάνει το άτομο για τον εαυτό του και περιλαμβάνει το σύνολο των απόψεών του αναφορικά με το πόσο αξίζει, πόσο αποδεκτός, ικανός, σημαντικός και αποτελεσματικός είναι. Η αυτοεκτίμηση διαφέρει από την αυτοαντίληψη ή την αυτοεικόνα αφού αναφέρεται στο πως αισθάνονται οι άνθρωποι για τον εαυτό τους ενώ τ’ άλλα δυο αναφέρονται στην εικόνα που έχει κάποιος για τον εαυτό του βασιζόμενος συνήθως, στο τί νομίζει ότι πιστεύουν οι άλλοι γι’ αυτόν.
Η διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης συμπίπτει με τη διαμόρφωση όλης της προσωπικότητας και συνδέεται με την εξέλιξη του εαυτού ως ατόμου ξεχωριστού από τους άλλους. Η διαδικασία αυτή ξεκινά από πολύ νωρίς στη ζωή του παιδιού και εξελίσσεται καθώς τα χρόνια περνούν. Για το λόγο αυτό η πρώτη βρεφική και παιδική ηλικία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη περαιτέρω ανάπτυξη και εξέλιξη της αυτοεκτίμησης.
Πιο συγκεκριμένα το παιδί αρχίζει να μορφοποιεί τα πρώτα συναισθήματα αυτοεκτίμησης τις πρώτες έξι εβδομάδες της ζωής του, ανάλογα με το πώς εκτιμά ότι ο κόσμος αντιδρά στις σωματικές και συναισθηματικές του ανάγκες. Ένα βρέφος που βιώνει την αγάπη και την προσοχή της μητέρας, τη στοργή από την αγκαλιά της και τις φροντίδες της, αντιλαμβάνεται ότι αξίζει να το αγαπούν και αρχίζει να αποκτά υγιή αυτοεκτίμηση.
Καθώς μεγαλώνει και αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι ο εαυτός του είναι κάτι ξεχωριστό από τη μητέρα του, η αυτοεκτίμηση του τροποποιείται ανάλογα με το πώς αντιδρούν οι σημαντικοί άλλοι στις ανάγκες του και το βαθμό που αυτές ικανοποιούνται επιτυχώς σε κάθε αναπτυξιακό στάδιο. Οι αντιδράσεις των γονιών και των υπόλοιπων σημαντικών ενηλίκων στις προσπάθειές του να τους πλησιάσει, να απαιτήσει πράγματα και να πάει κοντά τους κάνοντας τα πρώτα του βήματα είναι καθοριστικής σημασίας.
Αν λοιπόν το παιδί συναντήσει θετικές αντιδράσεις και ενθάρρυνση στις προσπάθειες που καταβάλλει, τότε θα αρχίσει να αναπτύσσει μια αίσθηση αυτοπεποίθησης. Θα νιώσει περήφανο για τις επιτυχίες του και θα αρχίσει να δρα ανεξάρτητα. Μεγαλώνοντας θα μπορεί να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και υπευθυνότητες και να καταφέρνει να αντιμετωπίζει τις αποτυχίες του με αισιοδοξία. Δεν θα διστάζει στις νέες προκλήσεις και θα καταφέρνει να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του, ειδικά τα αρνητικά. Θα χαίρεται κάθε στιγμή της ζωής και θα βλέπει με αισιοδοξία το μέλλον.
Εάν όμως, από την άλλη πλευρά, υποβιβαστεί και οι απαιτήσεις και οι ανάγκες του συναντήσουν θυμό ή αδιαφορία, τότε το παιδί θα αισθανθεί ότι δεν το θέλουν ή ότι είναι λιγότερο σημαντικό. Θα είναι διστακτικό σε καθετί νέο και θα σχηματίσει μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό του και τις ικανότητές του. Θα έχει δυσκολία να διαχειριστεί εντάσεις και δυσκολίες με αποτέλεσμα να παραιτείται εύκολα. Μεγαλώνοντας είναι πιο πιθανό να χαρακτηρίζεται από απαισιοδοξία για τον εαυτό του και τις ικανότητες του.
Οι γονείς λοιπόν όντας τα πρώτα πρόσωπα με τα οποία έρχεται σε επαφή το παιδί μπορούν να αποτελέσουν τη βασική πηγή της αυτοεκτίμησής του. Μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο τόσο στην ανάπτυξη όσο και στην εξέλιξή της. Για το λόγο αυτό πιο κάτω παρατίθενται κάποιες εισηγήσεις προς τους γονείς, οι οποίες εάν υιοθετηθούν μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη θετικής και υγιούς αυτοεκτίμησης.
Πιο συγκεκριμένα:
 Δείξτε αγάπη, στοργή και αποδοχή στο παιδί σας. Όλες οι συναναστροφές μας με τα παιδιά, ξεκινώντας από τη βρεφική ηλικία, θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από αγάπη και στοργή. Μόνο τότε το παιδί αποκτά το υποσυνείδητο συναίσθημα ότι αξίζει την εκτίμηση και την αγάπη των άλλων.
 Επαινέστε το παιδί σας και επιβραβεύστε το όσο πιο συχνά μπορείτε, όταν κάνει κάτι καλό. Πείτε, «είμαι πολύ υπερήφανος/η για σένα. Είσαι ξεχωριστός/ή. Μου αρέσει πολύ αυτό που έκανες».
 Χρησιμοποιείστε επαίνους που ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και είναι πιστευτοί. Μην υπερβάλλετε με δηλώσεις του τύπου, «είσαι ο πρώτος/πρώτη σε όλα. Είσαι ο καλύτερος/η στην τάξη σου» οι οποίες μπορεί να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Το παιδί θα αποκτήσει υπερτροφικό εγώ, κάτι που θα επηρεάσει τις σχέσεις του με τους φίλους του γεγονός που μακροπρόθεσμα μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην αυτοεκτίμησή του.
 Θέστε στο παιδί σας ρεαλιστικούς στόχους, που να μπορεί να επιτύχει (πχ να ντύνεται μόνο του ή να πάρει ένα καλό βαθμό σε κάποιο διαγώνισμα) και που να ταιριάζουν στην ηλικία και στις ικανότητές του. Στην προσπάθειά του να τους πετύχει να είστε διαθέσιμοι να το βοηθήσετε και να επιβραβεύσετε την προσπάθειά του.
 Να κρίνετε την πράξη και όχι το άτομο. Όταν το παιδί κάνει κάτι κακό, να του λέτε, «αυτό που έκανες δεν ήταν σωστό» και όχι «είσαι κακό παιδί»
 Επιβεβαιώστε τα αισθήματά του. Όταν το παιδί σας υποστεί κάποιο πλήγμα στην αυτοεκτίμησή του, είναι σημαντικό να ελέγχετε τα συναισθήματά του. Για παράδειγμα, αν προσβληθεί από ένα αρνητικό σχόλιο ενός φίλου ή δασκάλου, πείτε του, «Πληγώθηκες από αυτό που σου είπε ο τάδε» ή «πληγώθηκες από το γεγονός πως ο τάδε δεν σε συμπαθεί». Μόνο όταν το παιδί νιώσει επιβεβαίωση των συναισθημάτων του θα ανοιχτεί σε σας, στηρίζοντας την αυτοεκτίμησή του με την απαρίθμηση αυτών που το συμπαθούν και με τα καλά λόγια που έχουν πει για εκείνο.
 Να είστε υπερήφανοι για το παιδί σας. Πρέπει να θυμόμαστε και να επαναλαμβάνουμε σε τακτική βάση, πόσο τυχεροί και πόσο υπερήφανοι νιώθουμε που είμαστε γονείς του.
 Μιλήστε θετικά για το παιδί σας μπροστά σε σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή του, όπως ο παππούς και η γιαγιά, οι φίλοι και οι καθηγητές του.
 Αποφύγετε να το συγκρίνετε με άλλα παιδιά, λέγοντας, «γιατί να μην είσαι σαν τον/την τάδε;». Όταν λεχθεί κάτι τέτοιο από κάποιον τρίτο, βεβαιώστε το πως είναι μοναδικό και ιδιαίτερο με τον τρόπο του.
 Βεβαιωθείτε πως αυτοί που συναναστρέφονται με το παιδί σας, γνωρίζουν τις ικανότητές του. Στην αρχή του σχολικού έτους, μιλήστε με τους δασκάλους του, επισημαίνοντάς τους ποιες είναι οι ικανότητες του παιδιού σας και τους τομείς στους οποίους τα καταφέρνει καλύτερα, έτσι ώστε ο δάσκαλος να
σχηματίσει θετική εικόνα γι’ αυτό και να συνεχίσει να χτίζει πάνω σε αυτές τις ικανότητες.
 Πείτε στο παιδί σας τακτικά ότι το αγαπάτε. Όταν αποτυχαίνουν ή κάνουν κάτι λάθος, μην ξεχνάτε να τους λέτε, «Για μένα είσαι κάτι ξεχωριστό, θα σε αγαπώ πάντα ό,τι και αν γίνει!».
 Φροντίστε και τη δική σας αυτοεκτίμηση και γίνετε θετικό πρότυπο για το παιδί σας. Οι γονείς που δεν έχουν αυτοεκτίμηση, δυσκολεύονται να μεγαλώσουν παιδιά με υψηλή αυτοεκτίμηση. Ένας καλός, θετικός γονιός είναι αυτός που ξέρει ότι δεν είναι τέλειος αλλά αναγνωρίζει την αξία του, προσπαθώντας πάντα να βελτιωθεί και να ωριμάσει.
 ΠΡΟΣΟΧΗ! Στα μηνύματα και το βαθύτερο αίσθημα αποδοχής ή απόρριψης που μεταδίδεται στα παιδιά σας μέσα από τον τρόπο διαπαιδαγώγησης σας. Για παράδειγμα η επιβολή πειθαρχίας μπορεί να έχει το νόημα μιας καθοδήγησης ή αντίθετα ενός ελέγχου όπως και η απόλυτη ελευθερία μπορεί να είναι ένδειξη αδιαφορίας, απόρριψης ή αντίθετα εμπιστοσύνης και αποδοχής του παιδιού.
Πέραν όλων αυτών είναι σημαντικό να θυμάστε ότι «η αυτοεκτίμηση είναι το αποτέλεσμα μιας λεπτής ισορροπίας μεταξύ αγάπης και ελέγχου δηλαδή ενδιαφέροντος αλλά και αποδέσμευσης». Στόχος πρέπει να είναι ή υγιής αυτοεκτίμηση, η αυτοεκτίμηση η οποία οδηγεί σε μια ομαλή και ικανοποιητική λειτουργία του ψυχισμού του ατόμου. Η υπερβολικά υψηλή ή χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να οδηγήσει αντίστοιχα σε συμπεριφορές μεγαλομανίας ή υπερβολικής ντροπαλότητας, οι οποίες είναι ένδειξη μιας ανικανότητας του ψυχισμού να ρυθμίσει την αυτοεκτίμηση και να τη διατηρήσει σε φυσιολογικά επίπεδα.

Δέσπω Χαραλάμπους
Εγγραμμένη Σχολική Ψυχολόγος