Τα όρια στη συμπεριφορά των παιδιών

Από τη στιγμή της γέννησης ενός παιδιού, οι γονείς βάζουν συνεχώς όρια σε μια προσπάθεια τους να το προστατέψουν και να εξασφαλίσουν τη σωματική και ψυχική του υγεία. Οριοθετούν το χώρο του και το προστατεύουν από το κρύο, τη ζέστη αλλά και γενικότερα από καταστάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να καταστούν επικίνδυνες για το παιδί. Ταυτόχρονα προσπαθούν να καλύψουν τις εσωτερικές του ανάγκες φροντίζοντας να μην πεινάσει ή να διψάσει και να είναι καθαρό.
Αν και όλα αυτά θεωρούνται αυτονόητα στο μεγάλωμα ενός παιδιού, ωστόσο αποτελούν στοιχεία οριοθέτησης τα οποία περιβάλλουν το παιδί από την έναρξη της ζωής του. Για ένα μεγάλο διάστημα, το παιδί αντιμετωπίζει παθητικά τα όρια αυτά χωρίς να αμφισβητεί την επιβολή ή τη χρησιμότητά τους. Μεγαλώνοντας όμως, ξεκινά σιγά-σιγά η διαδικασία αμφισβήτησης των ορίων που βάζουν οι γονείς, καθώς τα δικά του «θέλω» αρχίζουν να συγκρούονται με τα «θέλω» των γονιών. Στο στάδιο αυτό οι περισσότεροι γονείς δυσκολεύονται στην τοποθέτηση ορίων και στη τήρηση τους και πολλές φορές νιώθουν ότι η μη ικανοποίηση κάποιων επιθυμιών του παιδιού μπορεί δημιουργήσει κάποιο «τραύμα».
Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει αφού τα παιδιά σε όποια ηλικιακή ομάδα και να ανήκουν έχουν την ανάγκη των ορίων.
Γιατί είναι σημαντικά τα όρια;
 Η οριοθέτηση της συμπεριφοράς είναι αυτό που βοηθά το παιδί να κατανοήσει τους κανόνες και τις προσδοκίες των γονέων του. Μέσα από τα όρια το παιδί έρχεται να αποδεχτεί τα «σύνορα» των γονιών του και συγκεκριμένα το ποιοι είναι, τι τους κάνει να νιώθουν άνετα ή άβολα και τι είναι πρόθυμοι να κάνουν και να δεχτούν ή ποιες ευθύνες μπορούν να αναλάβουν.
 Τα όρια δίνουν στους ανθρώπους σημαντικές πληροφορίες που μπορούν να χρησιμοποιήσουν στις αποφάσεις τους για το πώς θα σχετιστούν καλύτερα με τους άλλους.
 Τα όρια δεν είναι τιμωρία ούτε έχουν την πρόθεση να δώσουν μαθήματα ή να αλλάξουν τους άλλους. Απλώς γνωστοποιούν στους ανθρώπους τις επιλογές που έχουν και τους βοηθούν να είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους. Δεν υπαινίσσονται ότι ο άλλος πρέπει να αισθάνεται ή να ενεργεί διαφορετικά.
 Τα όρια μας επιτρέπουν να έχουμε υγιέστερες σχέσεις επειδή δεν προσβάλλουν ούτε καταδικάζουν τη συμπεριφορά κάποιου άλλου ούτε κρίνουν την αξία του (π.χ αντί να λέμε σ’ ένα παιδί ότι είναι τεμπέλικο και άμυαλο επειδή αργεί και κάνει τους άλλους να περιμένουν ένα όριο του λέει ότι πρέπει να είναι έτοιμο να φύγει μια ορισμένη ώρα αν σχεδιάζει να πάει κάπου).
 Τα όρια δεν μεταθέτουν στον άλλον την ευθύνη για τα συναισθήματα ή τις πράξεις μας. Αντί να πείτε πόσο πληγωμένοι και θυμωμένοι αισθάνεστε όταν βρίσκετε τα πιάτα σωρό στο νεροχύτη ενώ είναι η ώρα να ετοιμάσετε το δείπνο μπορείτε να δηλώσετε «θα μαγειρέψω αν ο νεροχύτης είναι καθαρός μέχρι τις 5.30. Ίσως χρειαστεί να φτιάξετε ένα σάντουιτς για τον εαυτό σας και να επιτρέψετε στην υπόλοιπη οικογένεια να κάνει το ίδιο, αλλά δε θα χρειαστεί να μαγειρέψετε και να
καθαρίσετε και το νεροχύτη πιο μπροστά. Τα σπουδαιότερο είναι να αποφύγετε να κατηγορήσετε τους άλλους για τα συναισθήματά σας.
 Τα όρια απομακρύνουν την ανάγκη για ταπείνωση, επίδειξη δύναμης και σαρκασμό. Όταν το παιδί σας λέει ότι θέλει να μείνει μέχρι τις 2 έξω το βράδυ, δεν χρειάζεται να απαντήσετε «πως; Τρελός είσαι;» μπορείτε απλώς να του πείτε «αυτό εμένα δεν με βρίσκει και πολύ σύμφωνη». Αυτό το όριο αφήνει επίσης χώρο να διαπραγματευτείτε μια ώρα που βολεύει και τους δυο.
 Τα όρια μας προστατεύουν καθώς μιλούν για μας και για το τι χρειαζόμαστε εμείς στην κάθε περίπτωση, τι είμαστε πρόθυμοι να ανεχτούμε- ενώ από την άλλη είναι και για μας ένας τρόπος να εξυπηρετήσουμε τις ανάγκες κάποιου άλλου ατόμου.
Χαρακτηριστικά και Γενικές αρχές Ορίων
Η σωστή οριοθέτηση προϋποθέτει κάποια βασικά συστατικά τα οποία θα πρέπει να χαρακτηρίζουν την όλη διαδικασία:
1. Σταθερότητα. Με τον τρόπο αυτό δείχνουμε στο παιδί τη σιγουριά που απαιτείται για να πεισθεί ότι το μήνυμα που στέλνουμε μέσω της οριοθέτησης είναι ξεκάθαρο και αμετάκλητο. Η σταθερότητα επιφέρει επίσης την απαραίτητη σύνδεση μεταξύ των πράξεων των παιδιών και των συνεπειών τους, και συνεπώς των ευθυνών που απορρέουν από αυτές. Τα σταθερά όρια, θέτουν γερές βάσεις όσον αφορά στη σχέση ασφάλειας που δημιουργούμε σαν γονείς με τα παιδιά μας. Δείχνουμε με τον τρόπο αυτό ότι μπορούν να βασίζονται πάνω μας εφόσον καλλιεργείται ασφάλεια και σιγουριά μέσα στην οικογένεια.
Η έλλειψη σταθερότητας στην επιβολή ορίων μπορεί να επιφέρει πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα καθώς δείχνουμε στο παιδί ότι έχει τη δύναμη να τα παρακάμψει με διάφορους τρόπους. Έτσι κάθε γονική προσπάθεια για θέσπιση των ορίων γίνεται πιο επίπονη εφόσον το παιδί έχει συνειδητοποιήσει ότι ασκώντας πίεση θα καταφέρει να ξεπεράσει το συγκεκριμένο όριο. Έτσι κάθε φορά που θα του επιβάλλεται ένα όριο θα ασκεί ακόμη μεγαλύτερη πίεση για να πετύχει το στόχο του, που δεν είναι άλλος από το να το «μηδενίσει».
2. Ομαδικότητα. Ένα εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό είναι αυτό της λειτουργίας
της γονικής ομάδας. Εφόσον οι γονείς επιδείξουν κοινή τακτική στην επιβολή ορίων αλλά και στη συμπεριφορά τους, δεν θα επιτραπεί στο παιδί να χειρίζεται τον κάθε γονιό με τρόπο που να επιτυγχάνει το στόχο του. Οι αποφάσεις πρέπει να παίρνονται και να αντιμετωπίζονται από κοινού, έτσι ώστε να δείχνουμε στα παιδιά ότι υπάρχει ενδιαφέρον και από τους δυο γονείς και ομοφωνία για το συγκεκριμένο θέμα. Η τακτική αυτή της διατήρησης της «γονικής ομάδας» αποτελεί ταυτόχρονα ένα μοντέλο προς μίμηση όσον αφορά στις σχέσεις συνεργασίας, καταργώντας τις σχέσεις αντιπαλότητας, μυστικών και συμμαχιών εντός της οικογένειας.
3. Διαύγεια. Τα όρια πρέπει να είναι ξεκάθαρα και το παιδί να γνωρίζει εκ των
προτέρων ποια ακριβώς συμπεριφορά είναι αποδεκτή και ποια δεν είναι καθώς επίσης πότε και κάτω από ποιες συνθήκες αναμένουμε ότι το παιδί θα συμπεριφέρεται με τον συγκεκριμένο τρόπο. Παράδειγμα: «Θα σου διαβάσω το παραμύθι αν έχεις κάνει μπάνιο
και έχεις βάλει τις πιτζάμες σου μέχρι τις οχτώ το βράδυ. Μετά από αυτή την ώρα δυστυχώς δεν θα μπορώ να σου διαβάσω το παραμύθι γιατί θα έχει έρθει η ώρα για να κοιμηθείς.»
4. Όρια ανάλογα με την ηλικία. Μεγαλώνοντας, το παιδί διεκδικεί όλο και
περισσότερο να ορίζει και να κατευθύνει τη ζωή του, να δοκιμάζει καινούργιες καταστάσεις και να βιώνει δικές του εμπειρίες χωρίς την καθοδήγηση των γονέων πράγμα το οποίο φτάνει στον πιο έντονο βαθμό του κατά την περίοδο της εφηβείας. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό τα όρια τα οποία βάζουμε στα παιδιά να προσαρμόζονται στο αναπτυξιακό τους επίπεδο και τις δυνατότητες που έχουν αποκτήσει. Τα όρια πρέπει να είναι λογικά και όχι υπερβολικά ώστε να μην εμποδίζουν την ανάπτυξη του παιδιού αλλά να το οδηγούν να κάνει επιλογές που να ευνοούν την ανάπτυξη υπευθυνότητας και αυτονομίας ειδικά κατά τα χρόνια της εφηβείας.
Αναντίρρητα η θέσπιση ορίων από τους γονείς όσον αφορά τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών είναι πολύ σημαντική. Χρειάζεται όμως ιδιαίτερη προσοχή για να μην έχει τα αντίθετα από τα αναμενόμενα αποτελέσματα τόσο για τα ίδια τα παιδιά όσο και για την οικογένεια γενικότερα. Αυτό που χρειάζεται να έχουμε όλοι κατά νου είναι ότι δεν υπάρχει κάποια ειδική φόρμουλα ή λόγια που να εκφράζουν ένα όριο. Στην πραγματικότητα ένα όριο μπορεί να είναι απλώς μια μόνο λέξη «αρκετά», «όχι», «σταμάτα». Το ζητούμενο είναι η αμοιβαία εξυπηρέτηση, να φροντίζετε τον εαυτό σας λαμβάνοντας υπόψη και τον άλλον.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ (ΒΑ, ΜΑ)